Rosal? de Castro - Escolma po?ica - Follas Novas
"Follas Novas", 1880
Rosal? de Castro
D?s palabras da autora
Gardados estaban, ben podo dicir que para sempre, estes versos, e
xustamente condenados pola s? propia ?dole ?eterna olvidanza, cando,
non sin verdadeira pena,vellos compromisos obrig?onme a xuritalos de
pr?a e correndo, ordenalos e dalos ?stampa. Non era esto, en verdade,
o que eu quer?, mais non houbo outro remedio;tuven que conformarme co
duro das circunstancias que as?o fixeron. ??Vaian en boahora -lles
dixen estonces-, estes probes enxendros da mi? tristura; vaia antre os
vivos o que xa ? pola s? propia natureza, cousa dunha morta ben
morta!?. E f?onse,sin que eu sepa para que, nin me faga falla o sabelo.
M?s de dez anos pasaron -tempo casi que fabuloso a xusgar pola pr?a
con que hoxe se vive- desque a maior parte destos versos foron
escritos, sin que as contrariedades da mi? vida desasosegada, e unha
sa?e decote endebre, me permitise apousar neles os meus cansados ollos
i o meu fatigado esprito. ?leelos de novo, vin ben craro, como era
incompreto e probe este meu traballo po?ico, canto lle faltaba para ser
algo que valla, e non un libro m?s, sin outro m?ito que a perene
melancol? que o envolve, e que alg?s ter?, non sin raz?, como
fatigosa e mon?ona. Mais as cousas te?n de ser como as fan as
circunstancias, e se eu non puden nunca fuxir ? mi?s tristezas, os
meus versos menos. Escritos no deserto de Castilla, pensados e sentidos
nas soidades da natureza e do meu coraz?, fillos cativos das horas de
enfermedade e de ausencias, refrexan quisais con demasiada sinceridade,
o estado do meu esprito unhas veces, outras a mi? natural disposici?
(que non en balde son muller) a sentir como propias as penas alleas.
?Ai!, a tristeza, musa dos nosos tempos, con?eme ben, e de moitos anos
atr?; m?ame como sua, ?outra como eu, non me deixa un momento, nin
inda cando quero falar de tantas cousas como andan hoxe no aire e no
noso coraz?. ?Tola de min! ?No aire, dixen? No meu coraz? inda, mais,
?f?a del? Aunque en verdade, ?que lle pasar?a un que non sea como se
pasase en t?olos demais? ?En min i en todos! ?Na mi? alma e nas
alleas!... ?Mais dirase por eso que me te? por unha inspirada, nin que
penso haber feito, o que se di, un libro trascendental? Non, nin eu o
quixen, nin me creo con forzas pra tanto. No aire andan dabondo as
cousas graves, ?certo; f?il ?conocelas, e hastra falar delas; mais
son muller, e ? mulleres a penas se ?propia feminina fraqueza lle ?
permitido adivi?las, sentilas pasar. N? somos arpa de soio d?s
cordas, a imaxinaci? i o sentimiento: no eterno panal que traballamos
al?no ?timo, solasmente se d?mel, m?s ou menos doce, de m?s ou
menos puro olido, pero mel sempre, e nada m?s que mel. ?Que se os
problemas que t? ocupados ? m?s grandes entendementos, te?n algo que
ver connosco, ?nentramentras que os que comparten e levan a unha con
nosoutras os traballos da vida, non poden ocultarnos de todo as s?s
tristezas e os seus desfalecementos! E deles ver as chagas e sondalas e
buscarlles procuro, ?noso axudarlles a soportalas, m?s con feitos
i?rados que con palabras e romores. O pensamento da muller ?lixeiro,
g?tanos como ? borboletas, voar de rosa en rosa, sobre as cousas tam?
lixeiras: non ?feito para n? o duro traballo da meditaci?. Cando a el
nos entregamos, impren?olo, sin sabelo siquera, da innata debilidade, e
se nos ?facil enga?r ? esp?itus fr?olos ou pouco acostumados, non
socede o mesmo cos homes de estudio e reflexi?, que logo conocen que
baixo da crara corrente da forma non se atopa m?s que o limo
insustancial das vulgaridades. E nos dominios da especulaci? como nos
do arte, nada m?s in?il nin cruel do que o vulgar. Del fuxo sempre con
todas as mi?s f?zas, e por non caer en tan gran pecado nunca tentei
pasar os l?ites da simple poes?, que encontra ? veces nunha espresi?
feliz, nunha idea afertunada, aquela cousa sin nome que vai direita como
frecha, traspasa as nosas carnes, fainos estremecer, e resoa na alma
dorida coma un outro ?ai! que responde ?largo xemido que decote
levantan en n? os dores da terra.
Despois do xa dito, ?tendrei que a?dire que este meu libro non ? en
certa maneira, fillo da mesma inspiraci? que don de si os Cantares
Gallegos? Par?eme que non. Cousa este ?timo dos meus d?s de esperanza
e xuventude, ben se ve que t? algo da frescura propia da vida que
comenza. Mais o meu libro de hoxe, escrito coma quen di, en medio de
t?olos desterros, non pode ter anque quixera o encanto que soie
emprestarlles a inocencia das primeiras impresi?: que o sol da vida, o
mesmo que o que aluma o mundo que habitamos, non loce nos seus albores
da mesma sorte que cando vai po?rse tristemente, envolto antre as nubes
do postreiro outono.
Por outra parte, Galicia era nos Cantares o obxeto, a alma enteira,
mentras que neste meu libro de hoxe, ? veces, tan soio a ocasi?, anque
sempre o fondo do cuadro: que si non pode, se non ca morte, despirse o
esprito das envolturas da carne, menos pode o poeta prescindir do medio
en que vive, e da natureza que o rodea; ser alleo a seu tempo e deixar
de reproducir, hastra sin pensalo, a eterna e laiada queixa que hoxe
eisalan t?olos labios. Por eso i?ro o que haxa no meu libro dos
propios pesares, ou dos alleos, anque ben podo telos todos por meus,
pois os acostumados ?desgracia, chegan a contar por s?s as que afrixen
os demais. Tanto ?as?que, neste meu novo libro, prefer?, ?
composici?s que puderan decirse personales, aquelas outras que, con
m?s ou menos acerto, espresan as tribulaci? dos que, uns tras outros,
e de distintos modos, vin, durante largo tempo, sofrir ?meu arredore. E
?s?rese tanto nesta querida terra gallega! Libros enteiros poideran
escribirse falando do eterno infortunio que afrixe os nosos alde?s e
marineiros, soia e verdadeira xente do traballo no noso pa?. Vin e
sent? as s?s penas como si fosen mi?s, mais o que me conmoveu sempre,
e polo tanto non pod? deixar de ter un eco na mi? poes?, foron as
inumerables coitas das nosas mulleres: criaturas amantes para os seus i
os estra?s, cheas de sentimento, tan esforzadas de corpo como brandas
de coraz? e tam? tan desdichadas que se dixeran nadas solasmentes para
rexer cantas fatigas poidan afrixir a parte m?s froxa e inxel da
humanidade. No campo compartindo mitade por mitade cos seus homes as
rudas faenas, na casa soportando valerosamente as ansias da maternidade,
os traballos dom?ticos e as arideces da probeza. Soias o m?s do tempo,
tendo que traballar de sol a sol e sin axuda pra mal manterse, para
manter ? seus fillos, e quisais ?pai valetudinario, parecen condenadas
a non atoparen nunca reposo se non na tomba.
A emigraz? i o Rei arreb?anlles de contino o amante, o irm?, o seu
home, sost? da familia decote numerosa, e as? abandonadas, chorando o
seu desamparo, pasan a amarga vida antre as incertidumbres da esperanza,
a negrura da soidade i as angustias dunha perene miseria. I o m?s
desconsolador para elas ?que os seus homes vanse indo todos, uns por
que llos levan i outros porque o exempro, as necesidades,? veces unha
cobiza, aunque disculpabre, cega, fannos fuxir do lar querido daquela a
quen amaron, da esposa xa nai e dos numerosos fillos, tan pequeni?s que
inda non acertan a adivi?r, os desdichados, a orfandade a que os
condenan.
Cando nas s?s confianzas estas probes m?tires se atreven a decirnos os
seus secretos, a chorar os seus amores sempre vivos, a doerse das s?s
penas, descr?ese nelas tal delicadeza de sentimentos, tan grandes
tesouros de ternura (que a inteireza do seu car?ter non ?bastante a
mermar) unha abnegaci? tan grande que, sin querer, sent?onos
inferiores a aquelas oscuras e valerosas hero?as que viven e morren
levando a cabo feitos marabillosos por sempre i?rados, pero cheos de
milagres de amor e de abismos de perd?. Historias dinas de ser cantadas
por mellores poetas do que en son, e cuias santas harmon?s deberan ser
espresadas cunha soia nota e nunha soia corda, na corda do subrime, e na
nota da delor. Anque sin forzas pra tanto, tentei algo deso, sobre todo
no libro titulado As viudas dos vivos e as viudas dos mortos, mais eu
mesma conoso que non acertei a decir as cousas que era menester. As
mi?s forzas son cativas, qu?eas maiores de quen haia de cantarnos con
toda a s? verdade e poes?, tan sencilla como dolorosa epopeia.
Creer? alg? que porque, como digo, tentei falar das cousas que se
poden chamar homildes, ?por que me esprico na nosa lengoa. Non ?por
eso. As multitudes dos nosos campos tardar? en ler estos versos,
escritos a causa deles, pero s?en certo modo pra eles. O que quixen foi
falar unha vez m?s das cousas da nosa terra, na nosa lengoa, e pagar en
certo modo o aprecio e cari? que os Cantares Gallegos despertaron en
alg?s entusiastas. Un libro de trescentas p?inas escrito no doce
dialecto do pa? era naquel estonces cousa nova e pasaba polo mesmo todo
atrevemento. Acept?ono i, o que ?m?s, acept?ono contentos, e eu
comprend? que desde ese momento quedaba obrigada a que non fose o
primeiro i o ?timo. Non era cousa de chamar as xentes ?guerra e
desertar da bandeira que eu mesma hab? levantado.
Al?van pois, as Follas Novas, que mellor se dir?n vellas por que o
son, e ?timas, porque pagada xa a deuda en que me parec? estar coa
mi? terra, dif?il ?que volva a escribir m?s versos na lengua
materna. Al?van, en busca, non de triunfos, sen? de perd?, non de
alabanzas, sen? de olvidos, non das predilecci? doutros tempos, se non
da beninidade que di dos maos libros- ?Deixalos pasar!- Hei o que en
deseio: Que o deixen pasar, como un romor m?s, como un perfume agreste
que nos trai consigo algo daquela poes?, que nacendo nas vastas
soidades, nas camp?s sempre verdes da nosa terra e nas praias sempre
hermosas dos nosos mares, ven direitamente a buscar o natural agarimo
nos coraz? que sufren e aman esta querida terra de Galicia.
Rosal? de Castro, Santiago, 30 de marzo de 1880
Pr?ogo da autora