Letras Galegas 2004 : Xaqu? Lorenzo, "Xocas"
A casa
?O elemento m?s interesante de toda a produci? popular ? sen d?ida,
a casa. Non enche soamente o papel de refuxio contra os ataques do medio
ambiente sen? que ?tam? o aglutinante que une entre si ? membros
dunha mesma familia.
O home l?ase directamente ?casa do mesmo xeito que a casa se xungue ?
terra, sendo as?a vivenda un vencello que liga ?home coa xeograf? dun
xeito ?timo.
Esta uni? faise polos dous elementos que a casa ten en si: o posto pola
man do home e o proporcionado pola xeograf?.?
?Os elementos da casa?, en A Casa, p. 7.
?Nalgunhas casas que se conservan dos s?ulos XVI, XVII e XVIII, ?
corrente atopar lumieiras con inscripci?s, ben referentes ?data de
construci?, ben contendo alg? sa?o —AVE MAR?— ou algunha f?mula
relixiosa —IHS—VIVA MAR?—. At?anse tam? nelas as iniciais do dono,
algunha alusi? ?oficio que na casa se desempe?, ou tam? cruces e
s?bolos profil?ticos.?
?Os elementos da casa?, en A casa, p. 18-19.
?A casa cidad?ten un rol distinto da rural. Xa non ?unha dependencia
fundamental, destinada a recibir en si ? membros da familia. ? pola
contra, o sitio destinado exclusivamente a face-lo xantar.
A lareira desaparece e ?substitu?a por un fog? que soamente serve pra
coci?r. Carece de t?olos demais elementos da rural, non faltando
nunca, en troques, a cheminea.
? veces esta coci? corresponde a unha casa de pequeno tama? e ent?
?ase tam? de comedor; mais neste caso a coci? pasa a ser un elemento
secundario, tan secundario que c?pre recorda-las vivendas urbanas en
que a coci? est?na escaleira, sendo com? a varios vici?s que a
ocupan por rolda para face-los seus xantares.?
?Casa cidad? en A Casa, p. 131.
?A fins do s?ulo XIX e comezos do XX, en que tan intensa foi a
emigraci? dos nosos campesi?s ? Am?icas, os que tornaban de al?
atop?anse mal a xeito ?teren que habitar en demasiada intimidade co
resto da familia.
Procuraron unha soluci? e atop?ona facendo construir no extremo do
corredor, por medio duns tabiques de t?oas, e por veces de ladrillo,
unha dependencia que recibiu o nome xeral de alcoba.?
?A casa actual?, en A Casa, pp. 102-103.
?A casa grande ?a vivenda rural en todo o seu desenrolo e procede
directamente da villa romana. Coma ela, ten unha econom? pechada,
bast?dose a si mesma e contando con caseiros, traballadores e criados
que constit?n unha verdadeira clientela e forman algo as?coma unha
prolongaci? da familia, xa que se senten ligados ? da casa grande por
unha serie de vencellos de gratitude e de afecto.?
?A casa actual?, en A Casa, p. 131.
?O pazo ten unha orixe xurisdiccional e arrinca dos vellos se?r?s,
castelos, encomendas, etc., faltando nel o aspecto econ?ico que
presenta a casa grande, polo menos como factor fundamental.
Por outra parte, o pazo ?un producto culto, anque aproveite os
elementos populares, indispensables dado o terreo en que se produce.
?unha vivenda na que o elemento suntuario predomina, sobrep?dose ?
utilitario, ca?do, por tanto, no campo da arqueolox? m?s ca no da
etnograf?.
De todos xeitos, conv? advertir que, en realidade, non presenta nada
novo no aspecto etnogr?ico, limit?dose ?ampliaci? dos elementos da
casa grande.?
?A casa actual?, en A Casa, p. 112-113.
?A arqueolox? m?tranos como tipo mais vello de vivenda, quizais xa do
neol?ico, unhas cabanas circulares, feitas cun entramado de vergas,
recubertas interiormente cunha capa de barro, e telladas con colmo.
Restos deste barro, no que se ven claramente as improntas das ponlas que
fac?n o tecido, foron atopados en varios castros que se reparten pola
?ea cultural do N.O. e que demostran a xeneralidade que deberon
acada-las construcci?s deste tipo.?
?Antecedentes da casa actual?, en A Casa, p. 59.
?A mais simple habitaci? que hoxe atopamos ?a cabana, usada
normalmente de xeito non permanente. Tr?ase case sempre de refuxio pr?
pastores nas ?ocas en que levan o gado ?monta? e permanecen con el
certa parte do ano.?
?A casa actual?, en A Casa, p. 66.
?A gran vantaxe da pallaza est?no ben que cumpre os seus fins: o teito,
de moita pendente, gran amplitude e feito de palla, garda a calor
interior e illa ? seus moradores do fr? de f?a; a isto contrib?
tam? o feito de aloxa-las cortes, o estrume das cales, ?fermentar,
proporciona un foco de calor. O mesmo obxecto, as?coma o de opor menos
resistencia ?aire, te?n as s?s paredes as s?s paredes baixas, case
sempre sen vent?, xa que soamente ten algunha ?xeito de troneira,
presentando unicamente as portas, chamadas ?tragos, pr?servicio.?
?A casa actual?, en A Casa, p. 73.
?A cuberta m?s xeral en casas de tipo medio e pequeno ?a disposta a
d?s augas, a?da en moitas das de plantaredonda. Non obstante, ?
preciso facer unha salvedade coas cubertas das pallozas, que te?n unha
disposici? propia (...)
cando a vivenda acada unha certa magnitude, encomenza a usarse o tellado
a tres augas, dispo?ndo unha das vertentes cara os ventos dominantes.
En vivendas mais complicadas aparece o tellado a catro augas e as
disposici?s en ?gulo, seguindo o desenrolo das dependencias que ten
que cubrir.
A cuberta consta, en xeral, de d?s partes: a armadura de madeira e a
cuberta propiamente dita. A primeira ?sensiblemente a mesma en t?olos
casos, variando soamente no grandor; a segunda ten varias modalidades
segundo o material de que se compo?.?
?Os elementos da casa?, en A Casa, pp. 39-40.
?Debido ?forza dos ventos mari?ns, ?preciso asegurar ben as tellas
das casas costeiras; nelas, en troques das pedras empregadas no
interior, p?anse de cando en cando cun pouco de barro ou cal. Non
soamente quedan as?as tellas mais seguras sen? que se saca partido
para lle dar mais variedade ?tellado, facendo que o cal ou o barro
coincida en li?s transversais, que nalg?s casos se completan con
outras lonxitudinais feitas con cla, form?dose as?un cuadriculado
branco sobre do fondo encarnado da cuberta.?
?Os elementos da casa?, en A Casa, pp. 45.
?As nosas vivendas campesi?s carecen case todas de cheminea. O fume vai
sa?do pouco a pouco polas fendas da cuberta e polas portas e fiestras.
Algunhas hai, non obstante, que contan con este aditamento, entre elas
as casas grandes e os pazos.
Na vila e na cidade ? pola contra, xeral.
A cheminea consta de tres partes: a campana, a cheminea ou chemin?
propiamente dita, e a capa, que non todas levan. A campana ten forma de
tronco de pir?ide e queda na s? totalidade por baixo do seu tellado.
Na casa labrega adoita ser de pallabarro ou de barrotes e cal, quedando
vencellada por dous lados ?parede e sostida a outra esquina polo cango
que forma a aresta, que pende da armadura do tellado. O borde inferior
leva unha t?oa que serve de estante para pousar nel cand?, botellas,
louza, etc.?
?Os elementos da casa?, en A Casa, pp. 47-49.
?Na actualidade, as pezas de madeira que se atopan na casa f?anse por
medio de cravos mercados nas tendas e fabricados f?a, mais at?non hai
moito eran os propios ferreiros alde?s os que forxaban a man. Son a?da
moitos os cravos que se atopan nas casas do noso campo, de gran cabeza e
longos de abondo, que son produto da industria ind?ena. Como ?l?ico,
o tama? dos cravos var? segundo o seu destino, figurando entre os
meirandes os de piso e, entre os menores, os de barrote, non faltando os
de pont? de tama? f?ado corrente.?
?Os elementos da casa?, en A Casa, p. 51.
?Hoxe, por seren mais baratos, mercan os nosos campesi?s nas tendas
t?olos obxectos de fero que precisan, desde os cravos astra os
barandais de ferro fundido, perd?dose as?unha interesante
manifestaci? da nosa industria popular, coa que se vaitam? algo da
alma que informou a nosa cultura ?longo de moitos s?ulos de
depuraci?.?
?Os elementos da casa?, en A Casa, p. 57.
?Os tempos novos, ?plantexar outros problemas e proporcionar outros
medios, traen unha chea de modificaci?s ? xeitos de vivir campesi?s,
xa que os productos etnogr?icos, como verdadeiros seres vivos que son,
sofren un proceso de adaptaci? para cumpri-los seus fins nos tempos
novos.
(...)
A estrada trouxo ?noso campo os modos do vivir da cidade, a trav? da
vila, e marcou nas casas un sinal caracter?tico que lles deu un aspecto
h?rido, mistura do campo e da cidade.?
?A casa actual?, en A Casa, p. 113.
?A pesares desta onda de modernismo que pesa sobre das nosas vilas,
at?anse a?da nelas exemplares interesantes de vivenda que sinalan un
sincero desexo de l?ica adaptaci? da casa campesi? a un novo medio.
Hai vivendas con corredor dianteiro que dan, non a un patio, sen? ?
r?, tendo o acceso por unha escaleira interior. Os baixos ad?anse a
alg? negocio ou a cortes pr?gado e a fachada posterior vai provista de
vent?, pequenas ou rachadas, que correntemente dan a un curral ou
pequena chousa.?
?A casa actual?, en A Casa, p. 115.
?Na cidade at?anse lonxe os centros de produci? agr?ola, polo que o
primeiro elemento que desaparece nela ?o relacionado coas ferramentas e
co gado, as?coma con aqueles produtos que na cidade non se traballan,
como o li?, ou non se consomen, como o millo.
En troques, moitas familias da cidade ti?n posesi?s no campo e del
tra?n moitos productos pr?consumo do ano, dispo?ndo nas s?s casas
urbanas das dependencias para os gardar.
Por isto era corrente que as casas tivesen no baixo algunha adega, con
portas que permitisen a ventilaci?, e na que se gardaba, non soamenteo
vi?, sen? as patacas, carnes salgadas, etc., contando tam? algunhas
cunha corte pr? cabalos de viaxe.?
?A casa actual?, en A Casa, p. 118.
?A dependencia esencial nas nosas vivendas campesi?s ?a coci?. Ela
fai xirar ?seu redor todo o vivir dos moradores, que dependen dela e na
que fan a case totalidade da s? estancia mentres permanecen dentro da
casa.
A coci? non ?soamente a peza destinada a prepara-lo xantar; nela
x?tase a familia para comer, rec?ense as visitas, fanse as tertulias,
r?ase o rosario, g?danse as provisi?s, proc?ase o seu quentor nas
noites do inverno e, en moitas delas, d?mese pola noite.?
?As dependencias da casa?, en A Casa, p. 123
Fonte:
Biblioteca Virtual Galega
Volver a: Xocas, homenaxeado das Letras Galegas 2004